Türk Yoğun Bakım Derneği (TYBD) öncülüğündeki tıp dernekleri, 13 Eylül Dünya Sepsis Günü sebebiyle ortak bir bildiri yayımladı. Bildiride, sepsisin tanınması ve tedavisinde kamuoyunun bilinçlenmesine vurgu yapıldı. Her yıl 30 milyondan fazla kişinin etkilendiği ve 8 milyona yakın ölüme yol açan sepsis’in ciddiyetinin farkına varılmalı.
Uluslararası Sepsis Birliği tarafından 2011 yılında eylül ayının “Sepsis Farkındalık Ayı” olarak ilan edilmesiyle, 13 Eylül Dünya Sepsis Güni nedeniyle, Tıp dernekleri ortak bildiri yayınladı. TYBD Genel Merkezi’nde düzenlenen basın toplantısında, hızla artan sepsis oranlarına dikkati çekmek için hazırlanan ortak bildiride, sepsis’in ne tür bir hastalık olduğu, nasıl yayıldığı, tedavisinin ne şekilde olduğu ve alınabilecek önlemler ile kamuoyu bilgilendirildi. Bildiri, TYBD, Türk Hastane İnfeksiyonları ve Kontrolü Derneği (HİDER), Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK), Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti (TMC), Türk İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği (TİHUD) ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği (KLİMUD) yetkililerinin de katılımıyla yayımlandı.
Nasıl Ortaya Çıkıyor?
Sepsisin vücudun enfeksiyona karşı geliştirmiş olduğu kontrolsüz ve abartılı yanıt sonucunda kendi doku ve organlarına zarar vermeye başlamasıyla ortaya çıkan ve bağışıklık sisteminin çökmesine yol açabilen bir hastalık olduğu belirtilen bildiride, hastalığın erken tanı konulup tedavi edilmezse ölümcül seyredebilen klinik bir tablo olduğu vurgulandı.
Sepsisin yaygın adı kan zehirlenmesi olsa da bu deyim yanlış. Sepsis, enfeksiyona karşı vücudun verdiği cevabın organlara zarar vermesiyle ortaya çıkar. Şok, organ yetmezlikleri ve özellikle de erken tanınıp tedavi edilmezse ölüme yol açar. Aşı, antibiyotik ve yoğun bakım uygulamalarındaki tüm ilerlemelere rağmen enfeksiyondan ölümün en sık nedeni. Sepsis olan hastaların yüzde 30-60’ı hastanede ölüyor. Dünyada her üç saniyede bir kişi sepsis nedeniyle kaybediliyor. Sepsis, yüksekten düşme, trafik kazası, miyokard enfarktüsü, ağır enfeksiyon, bir grip virüsü, yine basit veya zor bir ameliyat gibi her hangi bir nedenle vücutta ciddi bir stres yaratan olaylar sonrasında gelişebilir. Bunların etkisiyle aktive olan bağışıklık sisteminin olumsuz yönde çalışarak bir veya daha fazla organ yetmezliğine neden olabiliyor. Sepsis bir hastalıktır. Enfeksiyonun uzantısı olmayabilir. Ancak sepsise enfeksiyon eşlik eder. Burada bağışıklık sisteminin baş edememesi değil, bağışıklık sisteminin aşırı aktivasyonu veya yanlış kodlanması sonucunda oluşan savunma amaçlı bir takım maddelerin organizmayı hasarlandırması sözkonusu. Bağışıksık sistem anarşisi de diyebiliriz. Organizmanın başına gelen her hangi büyük bir olay karşısında bağışıklık mekanizmasının şaşırması söz konusu. Sepsiste iç dinamikler ve dengeler bozulur. Sepsisin oluşmasında ileri derecede karmaşık bir takım döngüler söz konusu. Bütününde değerlendirildiğinde ise sepsis organizmanın tamamını ilgilendiren son derece karmaşık süreçler bütünü.
Her Üç Saniyede 1 Ölüm Yaşanıyor
Tüm dünyada, özellikle de gelişmekte olan ülkelerde sepsis sıklığının her geçen gün arttığına dikkati çekilen bildiride, “Yaş, cinsiyet ve sosyo-ekonomik durumdan bağımsız olarak herkeste görülebilen, her yıl 30 milyondan fazla kişiyi etkileyen ve 8 milyona yakın ölüme yol açan sepsis, dünyada her üç saniyede bir kişinin ölümüne neden oluyor. Büyük oranda hastanede yatan hastalarda gelişen bir klinik tablo olarak gündeme gelen sepsis, aynı sıklıkta olmasa da toplumda sık görülen enfeksiyonların seyri sırasında hastane dışında da gelişebiliyor. Yoğun bakım ünitelerinde en önemli ölüm nedeni olan sepsisin görülme sıklığı son 20 yılda yüzde 140 oranında artmış durumda.” ifadelerine yer verildi.
Sepsisle ilişkili ölüm için risk faktörlerinin hastanın takip edildiği merkezin büyüklüğü ve gelişmişliğine bağlı olarak değiştiği aktarılan bildiride, son 20 yıl içinde sepsis ve septik şok için tedavi kılavuzlarının yayımlandığı ve eş zamanlı olarak tüm dünyada sepsisle ilişkili farkındalık kampanyalarının başlatıldığı kaydedildi.
Küresel Sağlık Sorunu; Sepsis
Bildiride, “Sepsiste Sağkalım Kampanyası” verilerine göre, hayatı tehdit edici küresel bir sağlık sorunu olan sepsiste ölüm hızlarının böylelikle düşmeye başladığına işaret edilerek, “Avrupa’da yüzde 41 ve ABD’de yüzde 28,3 olarak bildirilmiştir. Sepsisin erken tanınması ve hızlı tedavisi bu başarıda kritik bir öneme sahiptir. Nitekim erken tanı, enfeksiyonun tedavisi ve organ destek tedavilerinin erken başlanması sayesinde ölüm oranları, gelişmiş ülkelerde yıllar içerisinde düşmekle birlikte birlikte gelişmekte olan ülkelerde yüksekliğini halen koruduğu biliniyor. 2017’de Birleşmiş Milletler’e üye ülkelerin sepsisin giderek halk sağlığı tehdidi olmaya başladığını kabul ettiği ve Dünya Sağlık Örgütü’nün de sepsisin önlenmesi, tanınması ve tedavisinin küresel bir öncelik olduğunu bildirdiği ifade edildi.
Nasıl Bulaşır?
Sıradan enfeksiyonlarla kolay kolay sepsis gelişmez. Ancak ve ancak bağışıklık yetmezliği olan örneğin ciddi kanser tedavisi gören (örneğin kemik iliği nakli için ağır kemoterapi uygulanmış hastalar) hastalarda sepsise dönüşüm gösterebilir. Normal kişilerde sıradan enfeksiyonların sepsise dönüşmesi sözkonusu olamaz. Sepsisi tetikleyen başlatan mekanizma mikroplardan çok vücutta meydana gelen reaksiyonlar. Bazen bu reaksiyonları vücut öyle abartır ki yarardan çok zarar verir. Sonunda organlarda beklenmedik reaksiyonlar ve organ yetmezlikleri geliştirebilir. Bunların başında akciğer yetmezliği geliyor. Ardından böbrek, kalp, sindirim sistemi, kan hücreleri ve beyin gibi sistemlerin yetmezliğiyle ilgili bulgular ortaya çıkıyor. Ne kadar çok organ yetmezliği arka arkaya gelişirse ölüm riski o kadar fazla olur. Organ yetmezliği henüz gelişmeden ya da çok daha az organı tutmuşken geri döndürülebilirse hastanın yaşama şansı artar. Yetmezlik gelişen organ sayısı arttıkça da yaşam şansı giderek azalır.
Sepsisli ya da çoklu organ yetmezliği olan hastalarda erken müdahale çok önemli. Ne kadar erken müdahale edilirse diğer organların da hasara uğraması, hayati riskin azaltılması açısından avantaj sağlanmış olur. Ateşin çok düşük olması ya da çok yüksek olması, nabız sayısının artması, kandaki lokositlerin çok artması ya da azalması, hastadaki solunum sayısının aşırı artması gibi bulgular sepsis habercileri. Bu aşamadayken tansiyonun düşmediği, septik şok ve akciğer yetmezliği bulgularının gelişmediği aşamada, eğer tedaviye erken başlanır ve hastanın bağışıklık sistemi de destek olursa geri dönme şansı çok yüksek olur. Hastaların yaşı da önemli. Yaşlılar tedaviye gençlere göre daha az yanıt verir.
Bildiride, toplumdan kazanılmış birçok enfeksiyon hastalığının kontrolünde kişisel hijyen alışkanlıklarının önemine dikkati çekilerek,”Enfeksiyon hastalıklarından korunmada en iyi, en etkili ve en ucuz yöntem el yıkamadır. Bu nedenle, çocuklarda küçük yaşlardan itibaren doğru teknikle el yıkama alışkanlığının geliştirilmesi birçok önemli hastalıktan korunmada oldukça etkilidir. Ayrıca, toplumda antibiyotiklerin yerinde ve doğru kullanılmaması sonucunda bu grup ilaçlara karşı bireylerde direnç gelişmesi görülebiliyor. Bu durumda da, sepsis tedavisi için gerektiğinde antibiyotiklerin yeterli etki gösteremediği, dolayısı ile tedavide başarı sağlanmaması söz konusu olabiliyor. Bu nedenle toplumda antibiyotiklerin akılcı kullanılmasının sağlanması da son derece önemlidir” denildi.
Ne kadar Zamanda Müdahale Edilmeli?
“Sepsisin acil olarak, saatler, hatta dakikalar içerisinde tanınıp, tedaviye başlanması gereken, zamana karşı yarışılan bir durum olduğunun ve bir halk sağlığı tehdidi haline geldiğinin bilinmesi gerektiğini vurgulamak isteriz.” değerlendirmesi yapılan bildiride, yeni tanı stratejilerinin geliştirilmesi ve desteklenmesi ile sepsisin seyrinin izlenmesi ve tedavinin yönlendirilmesinin önemli olduğunun altı çizildi.
Bu bilinci sağlamak üzere Türkiye’de sepsis farkındalık kampanyalarının hızlandırılması gerektiği vurgulanan bildiride, her kademedeki sağlık personelinin hizmet içi eğitimlerinin yaygınlaştırılması, ilgili disiplinlerin eş güdüm içinde çalışmasının sağlanması ve sağlık okuryazarlığının tüm toplum bazında artırılması gerektiği belirtildi.
